بسیاری از افراد هنگام انجام آزمایشهای استخدامی، طب کار یا معاینات قانونی، با نتیجهای مواجه میشوند که اصلاً انتظارش را ندارند: «مثبت شدن تست اعتیاد». این اتفاق لزوماً به معنای مصرف مواد مخدر نیست، بلکه در بسیاری از موارد ناشی از پدیدهای علمی به نام مثبت کاذب (False Positive) است. برخی داروهای درمانی، ساختار شیمیایی بسیار مشابهی با مواد مخدر دارند و کیتهای آزمایشگاهی را به اشتباه میاندازند. در این مقاله جامع، به بررسی انواع تستها، لیست داروهای حساسیتزا و دلایل بروز خطاهای آزمایشگاهی میپردازیم تا با آگاهی کامل در مسیر فرآیندهای قانونی و پزشکی گام بردارید.
انواع تست اعتیاد
برای درک اینکه چرا یک دارو تست را مثبت میکند، ابتدا باید بدانیم آزمایشگاهها از چه روشهایی استفاده میکنند. تستهای اعتیاد به طور کلی به دو دسته تقسیم میشوند:
۱. تستهای غربالگری سریع (Immunoassay):
این تستها که همان «کیتهای نواری» رایج هستند، بر پایه واکنشهای آنتیبادی عمل میکنند. در این روش، اگر مولکولی در ادرار یا خون شما پیدا شود که از نظر ظاهری شبیه به مواد مخدر باشد، آنتیبادی به آن میچسبد و خط رنگی روی کیت ظاهر میشود. این روش بسیار سریع و ارزان است اما دقت ۱۰۰ درصد ندارد و بیشترین میزان «مثبت کاذب» در این مرحله رخ میدهد.
۲. تستهای تائیدی و پیشرفته (GC-MS):
این روش که به آن «گاز کروماتوگرافی-طیفسنجی جرمی» میگویند، استاندارد طلایی آزمایشگاههاست. دستگاه در این مرحله مولکولها را بر اساس وزن و ساختار دقیقشان از هم جدا میکند. این تست میتواند به راحتی تفاوت بین یک قرص سرماخوردگی و آمفتامین را تشخیص دهد. معمولاً اگر نتیجه تست اول مثبت شود، فرد حق دارد تقاضای انجام تست GC-MS را بدهد.
لیست داروهای مثبتکننده تست اعتیاد
بسیاری از داروهایی که به طور روزمره مصرف میکنیم، پتانسیل بالایی برای مداخله در نتایج آزمایش دارند. در ادامه، این داروها را بر اساس نوع تستی که تحت تأثیر قرار میدهند دستهبندی کردهایم.
داروهای موثر بر تست مرفین و اپیوییدها (OPI)
مرفین از پرمصرفترین کیتهای غربالگری است. داروهایی که میتوانند این تست را به اشتباه بیندازند عبارتند از:
- آنتیبیوتیکهای خاص: مصرف ریفامپین که برای عفونتهای باکتریایی تجویز میشود، میتواند منجر به مثبت کاذب در تست افیون شود.
- داروهای ضدسرفه: دکسترومتورفان که در بسیاری از شربتهای سینه وجود دارد، ساختاری مشابه مواد افیونی دارد.
- مسکنهای ضدالتهاب: مصرف دوزهای بالای ناپروکسن ممکن است در برخی کیتها تداخل ایجاد کند.
- کدئین: توجه داشته باشید که کدئین (در قرصهای استامینوفن کدئین) در بدن به مرفین تبدیل میشود و تست را به صورت واقعی مثبت میکند، نه کاذب.
داروهای موثر بر تست آمفتامین و شیشه (AMP/MET)
این گروه از تستها حساسترین بخش هستند و بیشترین خطا را دارند:
- داروهای سرماخوردگی: سودوافدرین و افدرین که در قرصهای «ادالت کلد» یا دکونژستانتها یافت میشوند، به دلیل شباهت ساختاری زیاد به آمفتامین، عامل اصلی خطای تست شیشه هستند.
- داروهای ضدافسردگی: بوپروپیون، ترازودون و فلوکستین در موارد متعددی باعث مثبت شدن کاذب تست آمفتامین شدهاند.
- داروهای درمان بیشفعالی (ADHD): متیلفنیدات (ریتالین) میتواند در برخی از تستهای غربالگری با آمفتامین اشتباه گرفته شود.
داروهای موثر بر تست متادون و بنزودیازپینها
- آنتیسیکوتیکها: داروی کوئتیاپین (سروکوئل) که برای اختلالات خواب یا اعصاب تجویز میشود، یکی از شناختهشدهترین عوامل مثبت کاذب تست متادون است.
- برخی آنتیبیوتیکها: لووفلوکساسین و سیپروفلوکساسین ممکن است در تستهای ادراری با متادون تداخل ایجاد کنند.
- داروهای ضدحساسیت: مصرف دیفنهیدرامین در دوزهای بالا ممکن است تست متادون را با اختلال مواجه کند.
- داروهای گوارشی: پانتوپرازول ممکن است باعث مثبت شدن کاذب در تست حشیش (THC) شود.
چرا تستهای اعتیاد خطا میکنند؟
وقوع خطا در آزمایشهای پزشکی امری غیرقابلاجتناب است. دلایل اصلی این تداخلات را میتوان در سه مورد زیر خلاصه کرد:
۱. شباهت ساختاری (Chemical Mimicry): بسیاری از داروهای شیمیایی دارای یک «هسته مرکزی» مشابه با مواد مخدر هستند. کیتهای غربالگری مانند یک دوربین با رزولوشن پایین عمل میکنند؛ آنها فقط نمای کلی مولکول را میبینند و نمیتوانند جزئیات ریز که تفاوت دارو و مخدر است را تشخیص دهند.
۲. حد آستانه (Cut-off Levels): هر تست یک عدد مشخص به نام کاتآف دارد. اگر مقدار دارو در ادرار شما به دلیل مصرف زیاد یا متابولیسم کند بدن، از این عدد فراتر رود، کیت نتیجه را مثبت اعلام میکند.
۳. متابولیتهای مشترک: گاهی اوقات بدن ما یک داروی کاملاً قانونی را میشکند و به مادهای تبدیل میکند که دقیقاً همان مادهای است که از شکستن یک ماده مخدر حاصل میشود. اینجاست که حتی آزمایشهای دقیق نیز ممکن است در نگاه اول دچار اشتباه شوند.
نکات ایمنی و هشدارهای حیاتی
اگر در موقعیتی هستید که باید آزمایش اعتیاد بدهید، رعایت نکات زیر برای حفظ حقوق قانونی و سلامت شما الزامی است:
- خوداظهاری قبل از آزمایش: همیشه لیست تمام داروهای مصرفی (حتی گیاهی و ویتامینها) را به مسئول آزمایشگاه اعلام کنید و در صورت امکان، نسخه پزشک را همراه داشته باشید.
- عدم قطع خودسرانه دارو: به هیچ عنوان برای منفی شدن تست، داروهای حیاتی خود (مانند داروهای فشار خون، اعصاب یا آنتیبیوتیک) را قطع نکنید. عوارض قطع ناگهانی دارو میتواند بسیار خطرناکتر از یک تست مثبت باشد.
- درخواست تست تائیدی: اگر مطمئن هستید که مصرفی نداشتهاید و تست مثبت شده است، بلافاصله و کتباً درخواست انجام تست GC-MS بدهید. آزمایشگاه موظف است نمونه شما را برای بررسی دقیقتر نگه دارد.
- زمانبندی مصرف: بدانید که اکثر داروهای سرماخوردگی تا ۴۸ ساعت پس از آخرین مصرف ممکن است در ادرار اثر بگذارند.
سخن پایانی
مثبت شدن تست اعتیاد همیشه به معنای پایان مسیر یا برچسب زدن به افراد نیست. علم پزشکی با شناخت «مثبتهای کاذب»، راههای تائیدی دقیقی را پیشبینی کرده است. آگاهی از لیست داروهای تداخلکننده به شما کمک میکند تا با اعتمادبهنفس و مدارک پزشکی کامل در جلسات آزمایش حاضر شوید. سلامت و آبروی شما در گرو رویکرد علمی به این چالشهاست.