آزمایش اعتیاد چیست و کدام مواد مخدر را نشان میدهد؟

آزمایش اعتیاد چیست و کدام مواد مخدر را نشان می‌دهد؟ آزمایش اعتیاد یک تست تشخیصی است که با بررسی نمونه‌ ادرار، خون، بزاق یا مو می‌تواند مصرف رایج‌ترین مواد مخدر مانند تریاک، شیشه، حشیش، هروئین، مورفین، متادون، بوپرنورفین و آمفتامین‌ها را تشخیص دهد. این تست معمولاً هنگام استخدام، دریافت گواهی سلامت، ترک اعتیاد یا حتی پیگیری‌های قانونی انجام می‌شود و به دلیل سرعت بالا، دقت مناسب و قابلیت شناسایی چندین ماده در یک مرحله، یکی از قابل‌اعتمادترین روش‌ها برای ارزیابی مصرف مواد محسوب می‌شود. در جدول زیر، انواع تست‌های اعتیاد و مواد قابل‌تشخیص در هرکدام را به‌صورت سریع و کاربردی مشاهده می‌کنید:

اگر می‌خواهید بدانید هر ماده دقیقاً تا چند روز یا چند ماه قابل‌تشخیص است، کدام روش دقیق‌تر عمل می‌کند و نتیجه آزمایش چگونه تفسیر می‌شود، ادامه این مطلب از مرکز ترک اعتیاد نگین همه چیز را مرحله‌به‌مرحله توضیح می‌دهد. 

آزمایش اعتیاد چیست؟

آزمایش اعتیاد یک روش علمی و دقیق برای شناسایی حضور مواد مخدر یا متابولیت‌های آن‌ها در نمونه‌های بیولوژیکی بدن است. این آزمایش‌ها نقش حیاتی در تشخیص مصرف مواد، نظارت بر فرآیند ترک اعتیاد و غربالگری در موقعیت‌های گوناگون ایفا می‌کنند. هدف اصلی این تست‌ها، ارائه اطلاعاتی عینی و قابل اعتماد درباره وضعیت مصرف مواد یک فرد است که می‌تواند مبنایی برای تصمیم‌گیری‌های پزشکی، قانونی، شغلی و شخصی قرار گیرد.

انواع آزمایش اعتیاد

برای تشخیص مصرف مواد مخدر، روش‌های متنوعی وجود دارد که هر یک ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. انتخاب نوع آزمایش به هدف، فوریت و بازه زمانی مورد نظر برای تشخیص بستگی دارد.
در ادامه به معرفی انواع آزمایش اعتیاد می‌پردازیم:

آزمایش ادرار برای اعتیاد

آزمایش ادرار رایج‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش برای تشخیص اعتیاد است. این تست به دلیل سهولت جمع‌آوری نمونه و سرعت نسبی در ارائه نتایج، کاربرد گسترده‌ای دارد و نمونه ادرار در آزمایشگاه بررسی می‌شود.

مدت زمان تشخیص مواد مخدر در ادرار:
مدت زمان تشخیص مواد مخدر در ادرار بسته به نوع ماده، متابولیسم فرد، میزان مصرف و عوامل دیگر متفاوت است. به عنوان مثال، ماری‌جوانا می‌تواند تا ۳۰ روز (در مصرف مزمن)، آمفتامین‌ها تا ۲ الی ۴ روز، کوکائین تا ۲ الی ۴ روز و اپیوئیدها تا ۱ الی ۳ روز در ادرار قابل تشخیص باشند. برای برخی اپیوئیدها، مانند بوپرنورفین، این زمان می‌تواند تا ۱۴ روز نیز برسد.

تست اعتیاد ادرار چه موادی را نشان می دهد؟

تست ادرار قادر به شناسایی اکثر مواد مخدر رایج از جمله ماری‌جوانا، کوکائین، هروئین، مت‌آمفتامین، بنزودیازپین‌ها و باربیتورات‌ها است. این تست معمولاً به صورت پنل‌های چندگانه (مثلاً ۵ یا ۱۰ پنل) انجام می‌شود و به طور همزمان چندین ماده را غربالگری می‌کند.

انواع روش‌های آزمایش ادرار برای تشخیص اعتیاد

دو روش اصلی برای آزمایش ادرار وجود دارد: غربالگری (screening) و تأییدی (confirmatory). تست‌های غربالگری سریع‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند و برای شناسایی اولیه استفاده می‌شوند. در صورت مثبت شدن نتیجه غربالگری، برای تأیید دقیق‌تر و شناسایی نوع و مقدار دقیق ماده، آزمایش‌های تأییدی مانند کروماتوگرافی گازی-طیف‌سنجی جرمی (GC-MS) یا کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی (LC-MS) انجام می‌شود.

آزمایش خون برای اعتیاد

آزمایش خون دقیق‌ترین روش برای تشخیص مصرف اخیر مواد مخدر است، زیرا مواد مستقیماً در جریان خون شناسایی می‌شوند. این روش اغلب در موقعیت‌های پزشکی یا قانونی که نیاز به دقت بالا و تشخیص مصرف در ساعات اخیر وجود دارد، استفاده می‌شود. نمونه خون از ورید بازو گرفته شده و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

آزمایش خون برای اعتیاد تا چند روز نشان میدهد؟

مدت زمان تشخیص مواد در خون معمولاً کوتاه‌تر از ادرار است. برای اکثر مواد، این زمان بین چند ساعت تا ۲ الی ۳ روز متغیر است. به عنوان مثال، ماری‌جوانا تا چند روز، کوکائین و هروئین تا ۱ الی ۲ روز در خون قابل تشخیص هستند.

آزمایش مو و تست اعتیاد

آزمایش مو به دلیل داشتن طولانی‌ترین پنجره تشخیص، برای شناسایی مصرف مزمن مواد مخدر بسیار مفید است. مواد مخدر پس از مصرف وارد فولیکول‌های مو شده و برای مدت طولانی در آنجا باقی می‌مانند. نمونه مو از نزدیک پوست سر گرفته شده و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

این تست می‌تواند مصرف مواد را تا ۹۰ روز گذشته (برای ۳.۵ سانتی‌متر مو) نشان دهد. برای اپیوئیدهایی مانند کدئین، مورفین و هروئین، تشخیص تا ۹۰ روز در مو امکان‌پذیر است.

آزمایش بزاق در تست اعتیاد

آزمایش بزاق یک روش غیرتهاجمی و نسبتاً سریع است که برای تشخیص مصرف اخیر مواد مخدر مناسب است. جمع‌آوری نمونه بزاق آسان است و می‌تواند تحت نظارت انجام شود. نمونه بزاق از دهان جمع‌آوری شده و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

پنجره تشخیص در بزاق معمولاً بین چند ساعت تا ۲ الی ۳ روز است. برای اپیوئیدها، تشخیص تا ۳۶ ساعت در بزاق امکان‌پذیر است.

آزمایش عرق در تست اعتیاد

آزمایش عرق با استفاده از یک پچ پوستی انجام می‌شود که برای مدت زمان مشخصی (معمولاً ۷ الی ۱۴ روز) روی پوست قرار می‌گیرد. این پچ به طور مداوم مواد مخدر دفع شده از طریق عرق را جمع‌آوری می‌کند و می‌تواند الگوی مصرف را در طول زمان نشان دهد. پچ از روی پوست برداشته شده و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

پنجره تشخیص در عرق می‌تواند تا ۱۴ روز باشد. برای اپیوئیدهایی مانند کدئین و مورفین، تشخیص تا ۱۴ روز در تعریق امکان‌پذیر است.

آزمایش تنفس برای تشخیص اعتیاد

آزمایش تنفس عمدتاً برای تشخیص مصرف الکل استفاده می‌شود. دستگاه‌های تست تنفس (الکل‌سنج) میزان الکل موجود در بازدم فرد را اندازه‌گیری می‌کنند و می‌توانند سطح الکل خون را تخمین بزنند. این روش سریع و غیرتهاجمی است و اغلب در محل (مانند کنار جاده) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تست نیکوتین

تست نیکوتین برای شناسایی مصرف محصولات حاوی نیکوتین، از جمله سیگار، سیگارهای الکترونیکی و محصولات بدون دود استفاده می‌شود. این تست معمولاً به دنبال کوتینین، متابولیت اصلی نیکوتین، است که مدت زمان بیشتری در بدن باقی می‌ماند.

آیا سیگارهای الکترونیکی می‌تواند تست نیکوتین را مثبت کنند؟

بله، سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین هستند و مصرف آن‌ها می‌تواند باعث مثبت شدن تست نیکوتین شود. کوتینین، ماده‌ای که در تست‌های نیکوتین اندازه‌گیری می‌شود، در بدن افرادی که از سیگارهای الکترونیکی استفاده می‌کنند نیز وجود دارد.

آزمایش نیکوتین چگونه انجام می شود؟

آزمایش نیکوتین می‌تواند از طریق نمونه‌های ادرار، خون، بزاق یا مو انجام شود. آزمایش ادرار رایج‌ترین روش است و کوتینین را تا چند روز پس از مصرف شناسایی می‌کند. آزمایش خون و بزاق نیز برای تشخیص مصرف اخیر و آزمایش مو برای تشخیص مصرف طولانی‌مدت‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آزمایش‌های اعتیاد در موقعیت‌های گوناگونی با اهداف مشخصی انجام می‌شوند که هر یک اهمیت ویژه‌ای دارند.

غربالگری پزشکی و نظارت بر درمان

پزشکان ممکن است برای تشخیص اختلال مصرف مواد، نظارت بر پیشرفت درمان یا بررسی تداخلات دارویی در بیماران، آزمایش اعتیاد را تجویز کنند. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا برنامه درمانی مناسبی را طراحی و اثربخشی آن را ارزیابی کند.

1. آزمایش اعتیاد برای استخدام
   بسیاری از کارفرمایان، به ویژه در صنایع حساس مانند حمل و نقل، ساخت و ساز یا مراقبت‌های بهداشتی، قبل از استخدام یا به صورت دوره‌ای، از کارمندان خود آزمایش اعتیاد می‌گیرند. هدف از این کار، اطمینان از محیط کاری ایمن و افزایش بهره‌وری است.
2. آزمایش نظامی
   نیروهای نظامی به طور منظم از پرسنل خود آزمایش اعتیاد می‌گیرند تا از سلامت و آمادگی جسمانی و روانی آن‌ها اطمینان حاصل کنند. این امر برای حفظ امنیت ملی و کارایی نیروها حیاتی است.
3. آزمایش‌ های ورزشی
   سازمان‌های ورزشی برای جلوگیری از دوپینگ و حفظ رقابت سالم، از ورزشکاران آزمایش اعتیاد و مواد نیروزا می‌گیرند. این آزمایش‌ها شامل شناسایی استروئیدها و سایر مواد ممنوعه است.
4. آزمایش‌ های قانونی و جرم شناسی
   در پرونده‌های قضایی، مانند حضانت فرزند، آزادی مشروط یا تحقیقات جنایی، آزمایش اعتیاد می‌تواند به عنوان مدرکی مهم برای اثبات یا رد مصرف مواد مخدر استفاده شود.
5. تست اعتیاد ازدواج
   در برخی کشورها و فرهنگ‌ها، آزمایش اعتیاد قبل از ازدواج به عنوان بخشی از معاینات پیش از ازدواج انجام می‌شود. هدف از این کار، اطمینان از سلامت جسمی و روانی زوجین و پیشگیری از مشکلات احتمالی در آینده است.

تفسیر نتایج آزمایش اعتیاد نیازمند درک مفاهیم کلیدی مانند نتایج مثبت، منفی، مرز تشخیصی و همچنین مثبت و منفی کاذب است.

نتایج مثبت، منفی و مرز تشخیصی

• نتیجه منفی:به این معنی است که هیچ ماده مخدر یا متابولیت آن در نمونه شناسایی نشده است، یا سطح آن کمتر از مرز تشخیصی (cutoff value) بوده است.
• نتیجه مثبت:به این معنی است که یک یا چند ماده مخدر یا متابولیت آن در نمونه با غلظتی بالاتر از مرز تشخیصی شناسایی شده است.
• مرز تشخیصی (Cutoff Value):یک آستانه غلظت مشخص است که توسط آزمایشگاه تعیین می‌شود. اگر غلظت ماده در نمونه بالاتر از این آستانه باشد، نتیجه مثبت و اگر پایین‌تر باشد، منفی در نظر گرفته می‌شود. این آستانه برای جلوگیری از مثبت شدن کاذب ناشی از مواجهه ناخواسته یا مصرف بسیار کم تعیین می‌شود.

مثبت کاذب و منفی کاذب

• مثبت کاذب:زمانی رخ می‌دهد که آزمایش، وجود ماده مخدر را نشان دهد، در حالی که فرد واقعاً آن را مصرف نکرده است. این اتفاق می‌تواند به دلیل مصرف برخی داروها (مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای سرماخوردگی یا داروهای ضد افسردگی)، مکمل‌های غذایی، یا حتی مصرف برخی مواد غذایی (مانند دانه‌های خشخاش) رخ دهد. مکانیسم‌های بیوشیمیایی مختلفی می‌توانند منجر به مثبت کاذب شوند؛ برای مثال، برخی داروها ساختار شیمیایی مشابهی با مواد مخدر دارند و با آنتی‌بادی‌های مورد استفاده در تست‌های غربالگری واکنش متقاطع نشان می‌دهند.
• منفی کاذب:زمانی رخ می‌دهد که آزمایش، عدم وجود ماده مخدر را نشان دهد، در حالی که فرد واقعاً آن را مصرف کرده است. این اتفاق می‌تواند به دلیل رقیق شدن نمونه (مصرف زیاد مایعات)، متابولیسم سریع فرد یا تلاش برای دستکاری نمونه رخ دهد.

مواد مخدر رایج قابل تشخیص در آزمایش اعتیاد

آزمایش‌های اعتیاد قادر به شناسایی طیف وسیعی از مواد مخدر و روان‌گردان هستند. برخی از رایج‌ترین این مواد عبارتند از:

• ماری‌جوانا (کانابینوئیدها): شامل THC، ماده فعال اصلی در حشیش و گل.
• اپیوئیدها: شامل هروئین، مورفین، کدئین، فنتانیل، متادون، ترامادول و بوپرنورفین (مانند سابوکسون).
• آمفتامین‌ها: شامل مت‌آمفتامین (شیشه) و آمفتامین.
• کوکائین: و متابولیت‌های آن.
• بنزودیازپین‌ها: داروهای آرام‌بخش مانند آلپرازولام (زاناکس)، دیازپام (والیوم) و لورازپام (آتیوان).
• باربیتورات‌ها: داروهای آرام‌بخش قوی‌تر.
• PCP (فن‌سیکلیدین): یک ماده توهم‌زا.
• الکل: از طریق آزمایش خون یا تنفس.
• نیکوتین: و متابولیت اصلی آن، کوتینین.
• استروئیدها: استروئیدهای آنابولیک که برای افزایش عملکرد ورزشی استفاده می‌شوند.

آزمایش اعتیاد چه مواد مخدری را اندازه گیری می‌ کند؟

آزمایش‌های اعتیاد معمولاً پنل‌های چندگانه دارند که می‌توانند همزمان چندین دسته از مواد مخدر را اندازه‌گیری کنند. این مواد شامل ماری‌جوانا، اپیوئیدها، آمفتامین‌ها، کوکائین، بنزودیازپین‌ها و باربیتورات‌ها هستند. در صورت نیاز، می‌توان تست‌های اختصاصی‌تری برای مواد خاص مانند PCP، متادون، بوپرنورفین یا استروئیدها نیز انجام داد.

در asam آمده است:
«تست‌های مختلف، گروه‌های متفاوتی از مواد را شناسایی می‌کنند، اما رایج‌ترین مواد قابل‌تشخیص شامل ماری‌جوانا، اپیوئیدها، محرک‌ها، داروهای آرام‌بخش و کوکائین هستند.»

لیست داروهای مثبت کننده تست اعتیاد

برخی داروها و مواد می‌توانند باعث مثبت کاذب در آزمایش‌های اعتیاد شوند. این بدان معناست که نتیجه آزمایش وجود ماده مخدر را نشان می‌دهد، در حالی که فرد آن ماده را مصرف نکرده است. برخی از این موارد عبارتند از:

• داروهای سرماخوردگی و ضد احتقان:برخی از آن‌ها حاوی سودوافدرین یا دکسترومتورفان هستند که می‌توانند باعث مثبت کاذب برای آمفتامین‌ها یا PCP شوند.
• برخی آنتی‌بیوتیک‌ها:مانند ریفامپین، می‌توانند باعث مثبت کاذب برای اپیوئیدها شوند.
• داروهای ضد افسردگی:مانند بوپروپیون (ولبوترین) و سرترالین (زولوفت)، ممکن است باعث مثبت کاذب برای آمفتامین‌ها یا بنزودیازپین‌ها شوند.
• داروهای ضد درد:برخی داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ممکن است در موارد نادر باعث مثبت کاذب برای ماری‌جوانا شوند.
• دانه‌های خشخاش:مصرف مقادیر زیاد دانه‌های خشخاش می‌تواند منجر به مثبت کاذب برای اپیوئیدها (مورفین و کدئین) شود.
• داروهای ضد روان‌پریشی:مانند کوئتیاپین، ممکن است باعث مثبت کاذب برای متادون شوند.

همیشه قبل از انجام آزمایش، لیست کامل داروهای مصرفی (تجویزی و بدون نسخه) و مکمل‌ها را به آزمایشگاه یا پزشک اطلاع دهید.

لیست داروهای منفی کننده تست اعتیاد

هیچ دارویی وجود ندارد که به طور مستقیم باعث «منفی شدن» تست اعتیاد شود، به این معنی که مصرف یک ماده مخدر را پنهان کند. با این حال، برخی عوامل می‌توانند به طور غیرمستقیم منجر به نتیجه منفی کاذب شوند. این عوامل شامل مصرف بیش از حد مایعات که باعث رقیق شدن ادرار و کاهش غلظت مواد مخدر به زیر مرز تشخیصی می‌شود، یا برخی مکمل‌های غذایی که ادعا می‌کنند به «پاکسازی» بدن کمک می‌کنند (که اغلب پایه علمی ندارند و می‌توانند خطرناک باشند) هستند. همچنین، متابولیسم سریع فرد می‌تواند زمان تشخیص را کوتاه کند.این روش‌ها غیرقانونی، خطرناک و اغلب قابل تشخیص توسط آزمایشگاه‌های پیشرفته هستند.

مکانیسم عمل:

• رقیق‌سازی نمونه.

• تغییر pH یا اختلال در واکنش‌های شیمیایی تست (مانند ایمونواسی).

 هشدار مهم: استفاده از این مواد جرم محسوب می‌شود و می‌تواند منجر به جریمه، زندان یا از دست دادن فرصت‌ها شود؛ از طرف دیگر، آزمایشگاه‌ها با روش‌های تأییدی مانند GC-MS تقلب را تشخیص می‌دهند.

انواع مواد مخدر تا چه مدت در تست اعتیاد قابل تشخیص هستند؟

مدت زمان تشخیص مواد مخدر بسته به نوع ماده و نوع نمونه متفاوت است:

• ادرار:معمولاً ۱ الی ۳۰ روز (بسته به ماده و میزان مصرف).
• خون:چند ساعت تا ۳ روز.
• بزاق:چند ساعت تا ۲ الی ۳ روز.
• عرق:تا ۱۴ روز.
• مو:تا ۹۰ روز.

هدف از آزمایش اعتیاد چیست؟

هدف از آزمایش اعتیاد، شناسایی و تأیید مصرف مواد مخدر یا سوءاستفاده از داروهای تجویزی در بدن است تا از ایمنی محیط کار، سلامت جامعه و موفقیت درمان اطمینان حاصل شود. این آزمایش عمدتاً در استخدام (برای جلوگیری از حوادث)، قبل از ازدواج (ایجاد اطمینان)، نظارت بر درمان اعتیاد (پیگیری پاکی و جلوگیری از عود)، امور قضایی (مانند طلاق یا آزادی مشروط) و ورزش (تشخیص دوپینگ) کاربرد دارد و با روش‌هایی مانند تست ادرار (رایج‌ترین، تا ۳۰ روز تشخیص)، خون، بزاق یا مو انجام می‌شود. نکته کاربردی: قبل از آزمایش، از مصرف داروهای کدئین‌دار حداقل ۲-۳ روز پرهیز کنید تا نتیجه دقیق باشد و مثبت کاذب ایجاد نشود.

هزینه‌ آزمایش اعتیاد چقدر است؟

هزینه آزمایش اعتیاد بسته به نوع آزمایش، تعداد مواد مخدر مورد بررسی، آزمایشگاه انتخابی و فوریت نتایج متفاوت است. در اینجا یک تخمین کلی از هزینه‌ها در ایران آورده شده است:

نکات قبل و بعد از آزمایش اعتیاد

رعایت برخی نکات قبل و بعد از آزمایش اعتیاد می‌تواند به اطمینان از صحت نتایج و مدیریت بهتر وضعیت کمک کند.

آمادگی‌های قبل از آزمایش اعتیاد:

• اطلاع‌رسانی داروها:قبل از آزمایش، حتماً لیست کامل تمام داروهای تجویزی و بدون نسخه، مکمل‌ها و حتی داروهای گیاهی که مصرف می‌کنید را به آزمایشگاه یا پزشک اطلاع دهید. این کار به جلوگیری از نتایج مثبت کاذب کمک می‌کند.
• مصرف مایعات:از مصرف بیش از حد مایعات قبل از آزمایش ادرار خودداری کنید، زیرا می‌تواند منجر به رقیق شدن نمونه و نتیجه منفی کاذب شود. مایعات را به میزان طبیعی مصرف کنید.
• پرهیز از مواد مشکوک:از مصرف هرگونه ماده‌ای که ممکن است بر نتیجه آزمایش تأثیر بگذارد (مانند دانه‌های خشخاش) خودداری کنید.

برای آزمایش عدم اعتیاد باید ناشتا بود؟

برای اکثر آزمایش‌های اعتیاد، نیازی به ناشتا بودن نیست. مصرف غذا و نوشیدنی‌های معمولی تأثیری بر نتایج آزمایش مواد مخدر ندارد. با این حال، اگر همزمان با آزمایش اعتیاد، آزمایش‌های دیگری (مانند آزمایش قند خون یا چربی خون) نیز تجویز شده باشد که نیاز به ناشتا بودن دارند، باید طبق دستور پزشک عمل کنید.

پرهیز از مصرف دارو قبل از آزمایش اعتیاد

به هیچ عنوان بدون مشورت با پزشک، مصرف داروهای تجویزی خود را قبل از آزمایش قطع نکنید. قطع ناگهانی برخی داروها می‌تواند خطرناک باشد. بهترین کار این است که تمام داروهای مصرفی خود را به آزمایشگاه اطلاع دهید تا در تفسیر نتایج لحاظ شود.